Rối loạn cảm xúc ở NB loạn thần do rượu
Tóm tắt luận văn tốt nghiệp bác sĩ chuyên khoa II
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG RỐI LOẠN CẢM XÚC Ở BỆNH NHÂN LOẠN THẦN DO RƯỢU
Bác sỹ CKII Lý Trần Tình - Giám đốc Bệnh viện Tâm thần Hà Nội
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Rối loạn tâm thần là một trong những biểu hiện bệnh lý mà rượu gây ra cho não và hệ thần kinh. Theo Tổ chức y tế thế giới (1990): loạn thần do rượu chiếm 10% các trường hợp nghiện rượu mạn tính. Tại Nhật Bản và nhiều nước, số giường dành cho bệnh nhân loạn thần do rượu chiếm hơn 10% số giường bệnh tâm thần. Theo Hesselbrock M.N và Meyer R.E (1985): tỷ lệ bệnh nhân nghiện rượu mạn tính (NRMT) có rối loạn tâm thần trong đời là 77% .
Ở nước ta trong những năm gần đây, loạn thần do rượu (LTDR) đã chiếm vị trí đáng kể và có xu hướng ngày càng tăng. Tại Bệnh viện Tâm thần Hà nội, số bệnh nhân loạn thần do rượu điều trị nội trú tăng từ 5% năm 2000 lên 10% năm 2004.
Loạn thần do rượu biểu hiện bằng nhiều triệu chứng, trong đó rối loạn cảm xúc (RLCX) chiếm tỷ lệ trên 50% (Weissman & Olié). Adès tổng hợp các nghiên cứu của Pháp cho thấy rối loạn cảm xúc chiếm 12 – 98% các trường hợp loạn thần do rượu [7]. Ở người nghiện rượu mạn tính nếu có thêm các rối loạn cảm xúc đặc biệt là trầm cảm, lo âu sẽ làm trầm trọng thêm tiên lượng của cả trầm cảm, lo âu lẫn nghiện rượu.
Ở Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về loạn thần do rượu, nhưng chưa có những nghiên cứu sâu về rối loạn cảm xúc trong loạn thần do rượu, các rối loạn cảm xúc thường bị bỏ qua khi thăm khám lâm sàng loạn thần do rượu. Việc đánh giá đúng, đầy đủ các rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân loạn thần do rượu giúp thầy thuốc có thái độ xử trí phù hợp, hạn chế tái phát & ngăn ngừa tự sát do rượu. Xuất phát từ các lý do trên, đề tài:
"Đặc điểm lâm sàng rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân loạn thần do rượu ” được chọn để nghiên cứu với các mục tiêu sau đây:
1- Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân loạn thần do rượu.
2- Nhận xét diễn biến của rối loạn cảm xúc ở các thể lâm sàng thường gặp của loạn thần do rượu.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu:
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân :
- Các bệnh nhân được chẩn đoán xác định là loạn thần do rượu theo ICD. 10 (mục F10.4 và F10.5 ).
- Có các rối loạn cảm xúc được thể hiện trên lâm sàng và các trắc nghiệm tâm lý.
2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu:
Nghiên cứu được tiến hành tại Bệnh viện Tâm thần Hà Nội & Viện sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch mai từ 01 tháng 8 năm 2005 đến 14 tháng 4 năm 2006.
2.2. Phương pháp nghiên cứu:
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu:
Nghiên cứu tiến cứu, mô tả lâm sàng cắt ngang.
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin.
Các bệnh nhân được phỏng vấn trực tiếp kết hợp với phỏng vấn người thân, hội chẩn với các đồng nghiệp và theo dõi điều trị nội trú tại bệnh viện.
Phát hiện các triệu chứng RLCX (theo tiêu chuẩn chẩn đoán của ICD. 10) của đối tượng nghiên cứu bằng khám xét lâm sàng tỷ mỉ, kết hợp với bảng phỏng vấn tâm thần. Khi nghi ngờ có RLCX, bệnh nhân sẽ được kiểm tra bằng các trắc nghiệm tâm lý (thang Beck và thang Zung).
2.2.2.1. Công cụ nghiên cứu.
· Bệnh án nghiên cứu chuyên biệt dùng để nghiên cứu RLCX ở bệnh nhân LTDR.
· Bảng phỏng vấn tâm thần rút gọn dành cho bệnh nhân và gia đình.
· Các trắc nghiệm khảo sát tâm lý: thang Beck để khảo sát trầm cảm và thang Zung đánh giá lo âu.
· Bảng phân loại bệnh quốc tế lần thứ 10 về các rối loạn tâm thần và hành vi (ICD- 10).
· Tài liệu chẩn đoán và thống kê các bệnh tâm thần lần thứ 4 của hiệp hội tâm thần học Mỹ (DSM-4).
2.2.2.2. Kỹ thuật thu thập thông tin.
· Bệnh nhân được hỏi bệnh, khám bệnh, làm bệnh án theo một mẫu thống nhất do chủ trì đề tài tiến hành. Bệnh nhân được khám từng thời kỳ: khi vào viện, quá trình điều trị, trước lúc ra viện.
· Các trắc nghiệm tâm lý do các cử nhân tâm lý thực hiện khi không có rối loạn ý thức.
2.2.3- Các biến số và chỉ số nghiên cứu.
- Đặc điểm về nghiện rượu: thời gian nghiện rượu, mức độ nghiện rượu…
- Các chỉ số về đặc điểm lâm sàng: Các dạng RLCX thường gặp ở bệnh nhân LTDR, các triệu chứng phổ biến của trầm cảm, biểu hiện RLCX theo thể lâm sàng LTDR
- Diễn biến của RLCX theo các thể lâm sàng thường gặp của LTDR.
- Thời gian thuyên giảm các RLCX theo mức độ trầm cảm và theo các thể lâm sàng thường gặp của LTDR.
2.3. Phương pháp xử lý số liệu:
Các số liệu thu được sẽ xử lý bằng phương pháp thống kê Y học có sử dụng chương trình xử lý số liệu EPI INFO 6.04 của Tổ chức y tế Thế giới.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.
- Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là 43 ± 7,4, cao nhất là nhóm tuổi 31 - 50 (81,3%).
- Tất cả bệnh nhân đều là nam.
- Thời gian nghiện rượu trung bình là 12,9 ± 6,8 năm, nhóm nghiện rượu từ 6 - 15 năm chiếm tỷ lệ cao nhất (62,50%).
- Trong nhóm nghiên cứu không có nghiện rượu mức độ nhẹ, nghiện rượu mức độ nặng chiếm 72,92%, nghiện rượu mức độ trung bình là 27,08%.
3.2. Đặc điểm lâm sàng.
3.2.1. Rối loạn cảm xúc lúc vào viện ở bệnh nhân LTDR.
Trong số 143 bệnh nhân LTDR điều trị nội trú từ tháng 8 năm 2005 đến tháng 4 năm 2006, chúng tôi phát hiện được 96 bệnh nhân có RLCX (chiếm 67,13%), đáp ứng các tiêu chuẩn đã đặt ra.
Bảng 3.1: Các rối loạn cảm xúc lúc vào viện.
|
Các rối loạn cảm xúc
|
n = 96
|
%
|
|
RL Trầm cảm
|
96
|
100
|
|
Hưng cảm
|
0
|
0
|
|
RL lo âu
|
40
|
41,7
|
|
RL hoảng sợ
|
39
|
40,6
|
- Toàn bộ bệnh nhân nghiên cứu đều là rối loạn trầm cảm.
- Rối loạn lo âu và hoảng sợ chiếm tỷ lệ đáng kể.
3.2.2. Rối loạn trầm cảm.
Bảng 3.2: Các dạng RLTC lúc vào viện.
|
Các rối loạn trầm cảm
|
n
|
%
|
P < 0,001
|
|
Trầm cảm nhẹ
|
7
|
7,3
|
|
Trầm cảm vừa
|
36
|
37,5
|
|
Trầm cảm nặng
|
10
|
10,4
|
|
Rối loạn loạn khí sắc
|
43
|
44,8
|
- Trong các dạng RLTC, rối loạn loạn khí sắc chiếm tỷ lệ cao nhất: 44,8%, thấp nhất là trầm cảm nhẹ chiếm 7,3%.
Bảng 3.3: Các triệu chứng chủ yếu của trầm cảm ở BN LTDR.
|
Triệu chứng chủ yếu
|
n = 96
|
%
|
|
* Khí sắc giảm
|
69
|
71,9
|
|
* Mất quan tâm thích thú
|
79
|
82,3
|
|
* Giảm năng lượng
|
90
|
93,8
|
- Các triệu chứng chủ yếu của trầm cảm đều gặp ở bệnh nhân LTDR với tỷ lệ cao: giảm năng lượng chiếm 93,8%, mất quan tâm thích thú: 82,3%, khí sắc giảm chỉ chiếm 71,9% (chủ yếu là buồn bực, chán nản, trống rỗng).
Bảng 3.4: Các triệu chứng phổ biến của trầm cảm ở BN LTDR.
|
Triệu chứng phổ biến
|
n = 96
|
%
|
|
* Giảm sút sự tập trung chú ý
|
79
|
82,3
|
|
* Giảm sút tính tự trọng và lòng tự tin
|
72
|
75
|
|
* Ý nghĩ có tội hoặc không xứng đáng
|
27
|
28,1
|
|
* Ý nghĩ ảm đạm, bi quan về tương lai
|
21
|
21,9
|
|
* Rối loạn ăn uống
|
66
|
68,8
|
|
* Rối loạn giấc ngủ
|
96
|
100
|
|
* Ý tưởng hoặc hành vi tự sát
|
11
|
11,5
|
- 100% bệnh nhân nghiên cứu bị rối loạn giấc ngủ với: mất ngủ (71,9%) hoặc giấc ngủ không liên tục ( 91,7%).
- Hai triệu chứng phổ biến khác gặp với tỷ lệ cao là: giảm sút sự tập trung chú ý 82,3 % và giảm sút tính tự trọng và lòng tự tin 75 %.
- Rối loạn ăn uống, chủ yếu là giảm sự ngon miệng, cũng là triệu chứng thường gặp (68,8%).
Biểu đồ 3.1: Rối loạn trầm cảm và mức độ nghiện rượu
- 100% bệnh nhân trầm cảm nặng đều nghiện rượu mức độ nặng .
- Có 88,9% bệnh nhân trầm cảm vừa nghiện rượu mức độ nặng.
- Ở bệnh nhân rối loạn loạn khí sắc có 65,1% nghiện rượu mức độ nặng và 34,9% nghiện rượu mức độ trung bình.
- Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với P < 0,001.
Bảng 3.5: Thời gian thuyên giảm theo loại RLCX.
| Loại RLCX |
Thời gian thuyên giảm trung bình
|
P
|
|
Trầm cảm nhẹ
|
8 ± 2,4 ngày
|
< 0,05
|
|
Trầm cảm vừa
|
15 ± 5,3 ngày
|
|
Trầm cảm nặng
|
22,5 ± 7,0 ngày
|
|
RL loạn khí sắc
|
19 ± 7,1 ngày
|
- Thời gian thuyên giảm trung bình của trầm cảm nhẹ: 8 ± 2,4 ngày.
- Thời gian thuyên giảm lâu nhất là của trầm cảm nặng: 22,5 ± 7,0 ngày.
- Thời gian thuyên giảm các RLCX giữa các mức độ trầm cảm có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, với P < 0,05.
4. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.
4.1.1. Giới.
Theo các tài liệu nước ngoài, LTDR gặp chủ yếu ở nam giới. Theo Kaplan H.I và Sadock B.J (1994), tỷ lệ rối loạn tâm thần do rượu ở nam/ nữ là 2/1 - 3/1 [6].
Ở Việt Nam, theo nhiều tài liệu nghiên cứu, LTDR chỉ gặp ở nam giới: Trần Viết Nghị (1994); Nguyễn Viết Thiêm (1994); Phạm Quang Lịch (2003); Nguyễn Văn Tuấn (2006). Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp với hầu hết các tác giả trong nước.
4.1.2. Tuổi.
Tuổi trung bình nhóm nghiên cứu của chúng tôi là 43 ± 7,4; Nhóm tuổi 31 - 50 chiếm tỷ lệ cao: 81,3%. Phạm Quang Lịch (2003): 42,5 tuổi [2], Phạm Đức Thịnh (2006): 41,5 ± 7,8 tuổi, Cornelius J.R (1995): 41,3 ± 14,7. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp với Cornelius J.R, Phạm Quang Lịch, Phạm Đức Thịnh và một số tác giả khác.
4.1.3. Thời gian nghiện rượu.
Nhóm nghiên cứu có thời gian nghiện rượu trung bình là 12,9 ± 6,8 năm; nhóm nghiện rượu từ 6 - 15 năm chiếm 62,5%. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp với đa số tác giả trong và ngoài nước nhận xét rằng LTDR thường gặp ở người nghiện rượu trên 10 năm. Trần Viết Nghị (2000) cho thấy 61,5% xuất hiện loạn thần trên bệnh nhân nghiện rượu từ 10 năm trở lên [3]. Nguyễn Viết Thiêm và cộng sự (1994) cho rằng thời gian nghiện rượu trên 10 năm chiếm 79,5%. Sau hàng chục năm sử dụng rượu, rối loạn tâm thần là hậu quả tất yếu của quá trình ngộ độc rượu mạn tính.
4.1.4. Mức độ nghiện rượu.
Nhóm nghiên cứu: nghiện rượu mức độ nặng 72,9%, mức độ trung bình 27,1%. Kết quả của chúng tôi tương đối phù hợp với nghiên cứu gần đây của tác giả Nguyễn Văn Tuấn (2006): nghiện rượu mức độ nặng chiếm 77,3%, trung bình chiếm 22,7% [5]. Mức độ nghiện rượu thể hiện khả năng dung nạp, số lượng và thời gian sử dụng rượu, ảnh hưởng của rượu tới cuộc sống. MĐNR có thể còn là yếu tố để tiên lượng bệnh, nghiện rượu mức độ nặng ngoài nguy cơ về bệnh lý tâm thần còn tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ về các bệnh lý khác.
4.2. Đặc điểm lâm sàng.
4.2.1. Các rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân LTDR.
Toàn bộ 96 bệnh nhân nghiên cứu đều được chẩn đoán là rối loạn trầm cảm, cả trên lâm sàng và trắc nghiệm tâm lý. Trên thực tế lâm sàng, chúng tôi không gặp bệnh nhân loạn thần do rượu nào có triệu chứng hưng cảm rõ rệt. Một số bệnh nhân có biểu hiện hưng phấn trong một vài ngày đầu nhập viện, nhưng các triệu chứng này chỉ nhất thời, thoáng qua, không đủ tiêu chuẩn chẩn đoán.
4.2.1.1. Các dạng RLTC lúc vào viện.
Theo Féline A (1991): rối loạn loạn khí sắc chiếm 53% các trường hợp LTDR, một số tác giả như Weissman M.M và cộng sự (1980), Olié J.P (1995) cho rằng tất cả các hình thái lâm sàng của trầm cảm đều có thể gặp ở bệnh nhân LTDR nhưng thường gặp nhất là rối loạn loạn khí sắc [8]. Nghiên cứu của chúng tôi cũng cho những kết quả tương tự. Các biểu hiện của trầm cảm xuất hiện một cách âm ỉ, nặng dần với: khí sắc không ổn định, biến đổi tính cách, mất quan tâm, khó tập trung, không thoải mái, rối loạn giấc ngủ và giảm tình dục. Đây có thể là sự khác biệt giữa trầm cảm thứ phát do rượu và các dạng trầm cảm khác.
4.2.1.2. Các rối loạn lo âu và hoảng sợ.
Rối loạn lo âu và hoảng sợ chiếm 82,3% trong nhóm nghiên cứu của chúng tôi. Nguyễn Mạnh Hùng (1997): 77,5% [1], Phạm Liên Hương (2002) nhận thấy ở bệnh nhân LTDR lo âu và hoảng sợ chiếm 74,1%. Nghiên cứu của Mullaney (1990) cho thấy lo âu chiếm 70% NRMT. Kết quả của chúng tôi tương tự như các tác giả nghiên cứu về LTDR và cao hơn những nghiên cứu về NRMT, chứng tỏ rối loạn tâm thần là một hậu quả nặng nề của NRMT.
Trần Đình Xiêm (1997) cho rằng rượu là nguyên nhân thường gặp của lo âu và cả các cơn hoảng sợ. Nhiều người uống rượu để giảm bớt lo âu, nhưng sử dụng rượu kéo dài với số lượng lớn tất yếu sẽ dẫn đến lo âu, trầm cảm. Reynaud M (2000) cho rằng sự kết hợp lo âu hoặc hoảng sợ và trầm cảm ở người nghiện rượu làm trầm trọng thêm các rối loạn này.
4.2.1.3. Các triệu chứng chủ yếu của trầm cảm ở bệnh nhân LTDR.
- Trong nhóm nghiên cứu, khí sắc giảm chiếm 71,9%, Nguyễn Mạnh Hùng (1997) cho rằng khí sắc giảm gặp ở 52,5% bệnh nhân LTDR [1]. Theo Phạm Quang Lịch (2003) có 66,7% bệnh nhân NRMT có RLCX trong đó chủ yếu là giảm khí sắc, buồn rầu [2]. Triệu chứng khí sắc giảm trong nghiên cứu của chúng tôi cao hơn một số tác giả nghiên cứu về LTDR, có thể do đối tượng nghiên cứu không giống nhau, nhóm nghiên cứu của chúng tôi là LTDR có RLCX mà chủ yếu là trầm cảm. Chúng tôi thấy triệu chứng giảm khí sắc ở bệnh nhân trầm cảm do rượu thường không điển hình; thường gặp: khí sắc giao động, buồn bực, bứt rứt, dễ kích thích, cáu kỉnh, hằn học. Theo Adès J và Lejoyeux M (1994): những triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân trầm cảm do rượu bao gồm: giảm năng lượng, ý nghĩ có tội, rối loạn sự tập trung chú ý và mất quan tâm thích thú [7].
- Triệu chứng mất quan tâm thích thú cũng rất thường gặp ở nhóm nghiên cứu (82,3%) và không khác nhiều so với trầm cảm nội sinh. Olié J.P (1995) cho rằng mất quan tâm thích thú rất thường gặp trong trầm cảm do rượu [8].
- Giảm năng lượng dẫn đến dễ mệt mỏi và giảm hoạt động cũng thường gặp ở bệnh nhân trầm cảm do rượu cũng như các dạng trầm cảm khác. Chúng tôi gặp triệu chứng này ở 92,7% bệnh nhân nghiên cứu, cao hơn một số tác giả như: Phạm Liên Hương (2002): mệt mỏi chiếm 67,2% số bệnh nhân LTDR, Nguyễn Mạnh Hùng (1997): 67,5% [1].
4.2.1.4. Các triệu chứng phổ biến của trầm cảm ở bệnh nhân LTDR.
- Giảm sút sự tập trung chú ý gặp ở 82,3% bệnh nhân nghiên cứu, có khác biệt nhỏ về tỉ lệ so với các tác giả khác như: Nguyễn Văn Tuấn (2006): giảm chú ý gặp ở 96% bệnh nhân LTDR [5], Trần Viết Nghị (2000): khó tập trung chú ý gặp ở 75% bệnh nhân sảng rượu [3]. Theo Adès J và Lejoyeux M (1994) giảm tập trung chú ý là triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân trầm cảm do rượu [7].
- Giảm sút tính tự trọng và lòng tự tin gặp ở 75% bệnh nhân nghiên cứu. Triệu chứng cáu kỉnh cũng rất thường gặp trong nhóm nghiên cứu, có lẽ đây cũng là sự khác biệt giữa trầm cảm do rượu và các trầm cảm khác. Theo Phan Thanh Nhuận và cộng sự (1999): giảm sút tính tự trọng, bê tha gặp ở 66,7% bệnh nhân LTDR.
- Rối loạn giấc ngủ gặp ở 100% bệnh nhân nghiên cứu.
Nguyễn Mạnh Hùng (1997): 100% bệnh nhân LTDR có rối loạn giấc ngủ, Phan Thanh Nhuận và cộng sự (1999): khó ngủ hoặc ngủ ít gặp ở 100% bệnh nhân LTDR.
4.3. Diễn biến RLCX theo các thể lâm sàng.
4.3.1. Diễn biến RLCX ở bệnh nhân sảng rượu.
Theo kết quả nghiên cứu, các triệu chứng trầm cảm thuyên giảm đáng kể và có ý nghĩa thống kê với P < 0,001. Thời gian thuyên giảm trung bình là 13,5 ± 5,8 ngày. Nguyễn Viết Thiêm (2000) cho rằng sảng rượu thường thuyên giảm sau 10- 15 ngày [4].
Trong nghiên cứu của chúng tôi, ở bệnh nhân sảng rượu các triệu chứng như rối loạn ý thức, mất ngủ, hoang tưởng, ảo giác, hoảng sợ thường thuyên giảm sớm hơn, các triệu chứng trầm cảm thuyên giảm chậm hơn.
4.3.2. Diễn biến RLCX ở bệnh nhân LTDR giống TTPL.
Các triệu chứng RLCX thuyên giảm tốt với P < 0,05. Thời gian điều trị trung bình là 19 ± 7,8
ngày. Chúng tôi nhận thấy các triệu chứng loạn thần khác thuyên giảm nhanh hơn các rối loạn cảm xúc.
4.3.3. Diễn biến RLCX ở bệnh nhân LTDR hoang tưởng, ảo giác chiếm ưu thế.
Các RLCX thuyên giảm tốt với P < 0,001. Ngày điều trị trung bình là 18,5 ± 7 ngày, tương đối phù hợp với nghiên cứu của Trần Viết Nghị (1995) cho thấy ngày điều trị trung bình của bệnh nhân LTDR hoang tưởng - ảo giác chiếm ưu thế là 16,5 ngày.
4.4. Thời gian thuyên giảm RLCX.
4.4.1. Thời gian thuyên giảm theo dạng RLCX.
Kết quả nghiên cứu tại bảng 3.21 cho thấy thời gian thuyên giảm trung bình của trầm cảm nhẹ là 8 ± 2,4 ngày, trầm cảm vừa là 15 ± 5,3 ngày, trầm cảm nặng là 22,5 ± 7 ngày và loạn khí sắc là 19 ± 7,1 ngày. Thời gian thuyên giảm trung bình các RLCX theo dạng rối loạn trầm cảm khác biệt có ý nghĩa thống kê với P < 0,05. Như vậy mức độ rối loạn cảm xúc càng nặng thì thời gian điều trị càng dài và ngược lại. Điều này gợi ý chúng ta trong việc phối hợp các thuốc chống trầm cảm để điều trị các rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân loạn thần do rượu, đặc biệt là trầm cảm nặng và trầm cảm vừa.
4.4.2. Thời gian thuyên giảm RLCX theo thể bệnh LTDR .
Kết quả nghiên cứu cho thấy thời gian thuyên giảm trung bình của các rối loạn cảm xúc ở các thể lâm sàng LTDR thường từ 1 đến 3 tuần, không có khác biệt có ý nghĩa thống kê với P > 0,05.
Toàn bộ bệnh nhân nghiên cứu đều được sử dụng thuốc chống loạn thần, chủ yếu là Haloperidol kết hợp với thuốc giải lo âu nhóm Benzodiazépine. Có 25 bệnh nhân (26%) được sử dụng thuốc chống trầm cảm, chủ yếu là các bệnh nhân LTDR có trầm cảm nặng và trầm cảm vừa. Ngoài ra các bệnh nhân còn được bổ xung thêm Vitamine nhóm B và bồi phụ nước, điện giải.
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng như nhiều tác giả khác cho thấy rượu là nguyên nhân gây trầm cảm. Khi nhập viện, bệnh nhân buộc phải cai rượu, nguyên nhân gây trầm cảm phần nào được loại bỏ, chính vì vậy các biểu hiện rối loạn trầm cảm ở bệnh nhân LTDR có sự thuyên giảm tốt, mặc dù nhiều bệnh nhân chưa được điều trị bằng thuốc chống trầm cảm.
KẾT LUẬN
1- Bằng khám xét lâm sàng, sử dụng bộ câu hỏi CIDI 2.1 & trắc nghiệm Beck, Zung trên 143 bệnh nhân loạn thần do rượu điều trị nội trú tại Viện Sức khỏe Tâm thần và Bệnh viện Tâm thần Hà Nội từ 8/ 2005 đến 4/ 2006, phát hiện được 96 bệnh nhân có rối loạn cảm xúc, chiếm tỷ lệ 67,13%. Trong đó:
- Trầm cảm chiếm tỷ lệ cao nhất: 55,2%, bao gồm: trầm cảm nhẹ 7,3%; trầm cảm vừa 37,5%; trầm cảm nặng 10,4%.
- Rối loạn loạn khí sắc chiếm tỷ lệ đáng kể 44,8%.
- Đặc điểm của rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân loạn thần do rượu:
* Trầm cảm thường biểu hiện bằng mệt mỏi, mất sinh lực & giảm hoạt động kể cả tình dục (98,3%). Cũng rất thường gặp mất quan tâm thích thú (82,3%). Giảm khí sắc thường không rõ rệt, thay vào đó là các biểu hiện buồn bực, cáu kỉnh, công kích. Chính vì vậy các rối loạn trầm cảm thường bị bỏ qua khi thăm khám lâm sàng loạn thần do rượu. Rối loạn giấc ngủ gặp ở 100% bệnh nhân loạn thần do rượu.
* Rối loạn loạn khí sắc thường kéo dài, thể hiện bằng càu nhàu, bứt rứt, giận dữ hằn học, công kích (97,7%). Khí sắc trầm ít gặp mà thường là khí sắc không ổn định.
* Rối loạn lo âu & hoảng sợ biểu hiện bằng lo âu vô cớ hoặc những cơn hoảng sợ chạy trốn.
2- Dưới tác động của điều trị chống loạn thần & ngừng sử dụng rượu thì rối loạn cảm xúc cũng thuyên giảm theo. Thời gian điều trị trung bình là 1 – 3 tuần.
KIẾN NGHỊ
Các rối loạn trầm cảm là biểu hiện thường gặp ở bệnh nhân loạn thần do rượu. Trong thực hành cần thăm khám tỷ mỉ, sử dụng bộ câu hỏi phỏng vấn, làm các trắc nghiệm tâm lý để phát hiện các rối loạn trầm cảm ở bệnh nhân loạn thần do rượu. Cần phổ biến các kiến thức về trầm cảm trong loạn thần do rượu để phát hiện sớm, chẩn đoán đúng & can thiệp kịp thời cho các bệnh nhân loạn thần do rượu có rối loạn cảm xúc.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Mạnh Hùng (1997), Đặc điểm lâm sàng của loạn thần do rượu với hoang tưởng & ảo giác chiếm ưu thế, Luận văn thạc sỹ y học, Đại học y Hà nội, tr. 30- 46.
2. Phạm Quang Lịch ( 2003), Đặc điểm rối loạn trí nhớ, chú ý ở bệnh nhân nghiện rượu mạn tính, Luận văn thạc sỹ y học, Học viện Quân y, tr. 37 – 43.
3. Trần Viết Nghị ( 2000), “ Loạn thần do rượu với hoang tưởng & ảo giác chiếm ưu thế “, Rối loạn tâm thần & hành vi do sử dụng các chất tác động tâm thần ( Tập bài giảng dành cho sau đại học), Bộ môn tâm thần, Đại học y Hà nội, tr. 133- 141.
4. Nguyễn Viết Thiêm ( 2000), “ Lạm dụng rượu “, Rối loạn tâm thần & hành vi do sử dụng các chất tác động tâm thần ( Tập bài giảng dành cho sau đại học) Bộ môn tâm thần, Đại học y Hà nội, tr. 103 – 111.
5. Nguyễn Văn Tuấn ( 2006), Đặc điểm lâm sàng suy giảm nhận thức ở bệnh nhân loạn thần do rượu, Luận văn thạc sỹ y học, Đại học y Hà nội, tr. 21 – 61.
6. Kaplan H. I; Sadock B. J (1994), “Alcohol- Related Disorders “, Substance- Related Disorders, Synopsis of psychiatry, Bihavioral sciencs clinical psychiatry, Seventh edition, p. 396 – 410.
7. Ades J; Lejoyeux M (1994), La depression est – elle une cause ou conséquence de l alcoolisme ? , L Alcoolisme en questions, Edition Sanofi – Departement CLINDIPHAC, P. 51- 55.
8. Olié J. P ; Poirier M. F ; Lôo H (1995), “ Depression et Alcool ‘’, Les maladie depressives – 2 e édition. Mðdecine Sciences Flammarion, p. 101- 105.
9. Reynaud M ; Parquet P. J ; Lagrue G (2000), ‘’Le risque de dépendance ‘’ Les pratiques addictives – Usage, usage nosif et dépendance aux substances psycoactives, Edition Odile Jacobe, Fev, p. 121 – 132.
SCKII- §HY Hµ Néi- 2006)
BsCKii. lý trÇn t×nh
G§ BÖnh viÖn T©m thÇn Hµ Néi
1. ®Æt vÊn ®Ò
Rèi lo¹n t©m thÇn lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn bÖnh lý mµ rîu g©y ra cho n·o vµ hÖ thÇn kinh. Theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (1990): lo¹n thÇn do rîu chiÕm 10% c¸c trêng hîp nghiÖn rîu m¹n tÝnh. T¹i NhËt B¶n vµ nhiÒu níc, sè giêng dµnh cho bÖnh nh©n lo¹n thÇn do rîu chiÕm h¬n 10% sè giêng bÖnh t©m thÇn. Theo Hesselbrock M.N vµ Meyer R.E (1985): tû lÖ bÖnh nh©n nghiÖn rîu m¹n tÝnh (NRMT) cã rèi lo¹n t©m thÇn trong ®êi lµ 77% .
ë níc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, lo¹n thÇn do rîu (LTDR) ®· chiÕm vÞ trÝ ®¸ng kÓ vµ cã xu híng ngµy cµng t¨ng. T¹i BÖnh viÖn T©m thÇn Hµ néi, sè bÖnh nh©n lo¹n thÇn do rîu ®iÒu trÞ néi tró t¨ng tõ 5% n¨m 2000 lªn 10% n¨m 2004.
Lo¹n thÇn do rîu biÓu hiÖn b»ng nhiÒu triÖu chøng, trong ®ã rèi lo¹n c¶m xóc (RLCX) chiÕm tû lÖ trªn 50% (Weissman & OliÐ). AdÌs tæng hîp c¸c nghiªn cøu cña Ph¸p cho thÊy rèi lo¹n c¶m xóc chiÕm 12 – 98% c¸c trêng hîp lo¹n thÇn do rîu [7]. ë ngêi nghiÖn rîu m¹n tÝnh nÕu cã thªm c¸c rèi lo¹n c¶m xóc ®Æc biÖt lµ trÇm c¶m, lo ©u sÏ lµm trÇm träng thªm tiªn lîng cña c¶ trÇm c¶m, lo ©u lÉn nghiÖn rîu.
ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ lo¹n thÇn do rîu, nhng cha cã nh÷ng nghiªn cøu s©u vÒ rèi lo¹n c¶m xóc trong lo¹n thÇn do rîu, c¸c rèi lo¹n c¶m xóc thêng bÞ bá qua khi th¨m kh¸m l©m sµng lo¹n thÇn do rîu. ViÖc ®¸nh gi¸ ®óng, ®Çy ®ñ c¸c rèi lo¹n c¶m xóc ë bÖnh nh©n lo¹n thÇn do rîu gióp thÇy thuèc cã th¸i ®é xö trÝ phï hîp, h¹n chÕ t¸i ph¸t & ng¨n ngõa tù s¸t do rîu. XuÊt ph¸t tõ c¸c lý do trªn, ®Ò tµi:
"§Æc ®iÓm l©m sµng rèi lo¹n c¶m xóc ë bÖnh nh©n lo¹n thÇn do rîu ” ®îc chän ®Ó nghiªn cøu víi c¸c môc tiªu sau ®©y:
1- Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm l©m sµng rèi lo¹n c¶m xóc ë bÖnh nh©n lo¹n thÇn do rîu.
2- NhËn xÐt diÔn biÕn cña rèi lo¹n c¶m xóc ë c¸c thÓ l©m sµng thêng gÆp cña lo¹n thÇn do rîu.
2. §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p Nghiªn cøu
2.1. §èi tîng nghiªn cøu:
2.1.1. Tiªu chuÈn chän bÖnh nh©n :
v C¸c bÖnh nh©n ®îc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh lµ lo¹n thÇn do rîu theo ICD. 10 (môc F10.4 vµ F10.5 ).
v Cã c¸c rèi lo¹n c¶m xóc ®îc thÓ hiÖn trªn l©m sµng vµ c¸c tr¾c nghiÖm t©m lý.
2.1.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu:
Nghiªn cøu ®îc tiÕn hµnh t¹i BÖnh viÖn T©m thÇn Hµ Néi & ViÖn søc kháe t©m thÇn, BÖnh viÖn B¹ch mai tõ 01 th¸ng 8 n¨m 2005 ®Õn 14 th¸ng 4 n¨m 2006.
2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
2.2.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu:
Nghiªn cøu tiÕn cøu, m« t¶ l©m sµng c¾t ngang.
2.2.2. Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin.
C¸c bÖnh nh©n ®îc pháng vÊn trùc tiÕp kÕt hîp víi pháng vÊn ngêi th©n, héi chÈn víi c¸c ®ång nghiÖp vµ theo dâi ®iÒu trÞ néi tró t¹i bÖnh viÖn.
Ph¸t hiÖn c¸c triÖu chøng RLCX (theo tiªu chuÈn chÈn ®o¸n cña ICD. 10) cña ®èi tîng nghiªn cøu b»ng kh¸m xÐt l©m sµng tû mØ, kÕt hîp víi b¶ng pháng vÊn t©m thÇn. Khi nghi ngê cã RLCX, bÖnh nh©n sÏ ®îc kiÓm tra b»ng c¸c tr¾c nghiÖm t©m lý (thang Beck vµ thang Zung).
2.2.2.1. C«ng cô nghiªn cøu.
· BÖnh ¸n nghiªn cøu chuyªn biÖt dïng ®Ó nghiªn cøu RLCX ë bÖnh nh©n LTDR.
· B¶ng pháng vÊn t©m thÇn rót gän dµnh cho bÖnh nh©n vµ gia ®×nh.
· C¸c tr¾c nghiÖm kh¶o s¸t t©m lý: thang Beck ®Ó kh¶o s¸t trÇm c¶m vµ thang Zung ®¸nh gi¸ lo ©u.
· B¶ng ph©n lo¹i bÖnh quèc tÕ lÇn thø 10 vÒ c¸c rèi lo¹n t©m thÇn vµ hµnh vi (ICD- 10).
· Tµi liÖu chÈn ®o¸n vµ thèng kª c¸c bÖnh t©m thÇn lÇn thø 4 cña hiÖp héi t©m thÇn häc Mü (DSM-4).
2.2.2.2. Kü thuËt thu thËp th«ng tin.
· BÖnh nh©n ®îc hái bÖnh, kh¸m bÖnh, lµm bÖnh ¸n theo mét mÉu thèng nhÊt do chñ tr× ®Ò tµi tiÕn hµnh. BÖnh nh©n ®îc kh¸m tõng thêi kú: khi vµo viÖn, qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ, tríc lóc ra viÖn.
· C¸c tr¾c nghiÖm t©m lý do c¸c cö nh©n t©m lý thùc hiÖn khi kh«ng cã rèi lo¹n ý thøc.
2.2.3- C¸c biÕn sè vµ chØ sè nghiªn cøu.
v §Æc ®iÓm vÒ nghiÖn rîu: thêi gian nghiÖn rîu, møc ®é nghiÖn rîu…
v C¸c chØ sè vÒ ®Æc ®iÓm l©m sµng: C¸c d¹ng RLCX thêng gÆp ë bÖnh nh©n LTDR, c¸c triÖu chøng phæ biÕn cña trÇm c¶m, biÓu hiÖn RLCX theo thÓ l©m sµng LTDR
v DiÔn biÕn cña RLCX theo c¸c thÓ l©m sµng thêng gÆp cña LTDR.
v Thêi gian thuyªn gi¶m c¸c RLCX theo møc ®é trÇm c¶m vµ theo c¸c thÓ l©m sµng thêng gÆp cña LTDR.
2.3. Ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu:
C¸c sè liÖu thu ®îc sÏ xö lý b»ng ph¬ng ph¸p thèng kª Y häc cã sö dông ch¬ng tr×nh xö lý sè liÖu EPI INFO 6.04 cña Tæ chøc y tÕ ThÕ giíi.
3. kÕt qu¶ nghiªn cøu
3.1. §Æc ®iÓm chung cña ®èi tîng nghiªn cøu.
- Tuæi trung b×nh cña nhãm nghiªn cøu lµ 43 ± 7,4, cao nhÊt lµ nhãm tuæi 31 - 50 (81,3%).
- TÊt c¶ bÖnh nh©n ®Òu lµ nam.
- Thêi gian nghiÖn rîu trung b×nh lµ 12,9 ± 6,8 n¨m, nhãm nghiÖn rîu tõ 6 - 15 n¨m chiÕm tû lÖ cao nhÊt (62,50%).
- Trong nhãm nghiªn cøu kh«ng cã nghiÖn rîu møc ®é nhÑ, nghiÖn rîu møc ®é nÆng chiÕm 72,92%, nghiÖn rîu møc ®é trung b×nh lµ 27,08%.
3.2. §Æc ®iÓm l©m sµng.
3.2.1. Rèi lo¹n c¶m xóc lóc vµo viÖn ë bÖnh nh©n LTDR.
Trong sè 143 bÖnh nh©n LTDR ®iÒu trÞ néi tró tõ th¸ng 8 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 4 n¨m 2006, chóng t«i ph¸t hiÖn ®îc 96 bÖnh nh©n cã RLCX (chiÕm 67,13%), ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn ®· ®Æt ra.
¨ B¶ng 3.1: C¸c rèi lo¹n c¶m xóc lóc vµo viÖn.
|
C¸c rèi lo¹n c¶m xóc
|
n = 96
|
%
|
|
RL TrÇm c¶m
|
96
|
100
|
|
Hng c¶m
|
0
|
0
|
|
RL lo ©u
|
40
|
41,7
|
|
RL ho¶ng sî
|
39
|
40,6
|
- Toµn bé bÖnh nh©n nghiªn cøu ®Òu lµ rèi lo¹n trÇm c¶m.
- Rèi lo¹n lo ©u vµ ho¶ng sî chiÕm tû lÖ ®¸ng kÓ.
3.2.2. Rèi lo¹n trÇm c¶m.
¨ B¶ng 3.2: C¸c d¹ng RLTC lóc vµo viÖn.
|
C¸c rèi lo¹n trÇm c¶m
|
n
|
%
|
P < 0,001
|
|
TrÇm c¶m nhÑ
|
7
|
7,3
|
|
TrÇm c¶m võa
|
36
|
37,5
|
|
TrÇm c¶m nÆng
|
10
|
10,4
|
|
Rèi lo¹n lo¹n khÝ s¾c
|
43
|
44,8
|
- Trong c¸c d¹ng RLTC, rèi lo¹n lo¹n khÝ s¾c chiÕm tû lÖ cao nhÊt: 44,8%, thÊp nhÊt lµ trÇm c¶m nhÑ chiÕm 7,3%.
¨ B¶ng 3.3: C¸c triÖu chøng chñ yÕu cña trÇm c¶m ë BN LTDR.
|
TriÖu chøng chñ yÕu
|
n = 96
|
%
|
|
* KhÝ s¾c gi¶m
|
69
|
71,9
|
|
* MÊt quan t©m thÝch thó
|
79
|
82,3
|
|
* Gi¶m n¨ng lîng
|
90
|
93,8
|
- C¸c triÖu chøng chñ yÕu cña trÇm c¶m ®Òu gÆp ë bÖnh nh©n LTDR víi tû lÖ cao: gi¶m n¨ng lîng chiÕm 93,8%, mÊt quan t©m thÝch thó: 82,3%, khÝ s¾c gi¶m chØ chiÕm 71,9% (chñ yÕu lµ buån bùc, ch¸n n¶n, trèng rçng).
¨ B¶ng 3.4: C¸c triÖu chøng phæ biÕn cña trÇm c¶m ë BN LTDR.
|
TriÖu chøng phæ biÕn
|
n = 96
|
%
|
|
* Gi¶m sót sù tËp trung chó ý
|
79
|
82,3
|
|
* Gi¶m sót tÝnh tù träng vµ lßng tù tin
|
72
|
75
|
|
* ý nghÜ cã téi hoÆc kh«ng xøng ®¸ng
|
27
|
28,1
|
|
* ý nghÜ ¶m ®¹m, bi quan vÒ t¬ng lai
|
21
|
21,9
|
|
* Rèi lo¹n ¨n uèng
|
66
|
68,8
|
|
* Rèi lo¹n giÊc ngñ
|
96
|
100
|
|
* ý tëng hoÆc hµnh vi tù s¸t
|
11
|
11,5
|
- 100% bÖnh nh©n nghiªn cøu bÞ rèi lo¹n giÊc ngñ víi: mÊt ngñ (71,9%) hoÆc giÊc ngñ kh«ng liªn tôc ( 91,7%).
- Hai triÖu chøng phæ biÕn kh¸c gÆp víi tû lÖ cao lµ: gi¶m sót sù tËp trung chó ý 82,3 % vµ gi¶m sót tÝnh tù träng vµ lßng tù tin 75 %.
- Rèi lo¹n ¨n uèng, chñ yÕu lµ gi¶m sù ngon miÖng, còng lµ triÖu chøng thêng gÆp (68,8%).
