BS Đỗ Văn Thắng
Các rối loạn tâm thần phức hợp trên nền sang chấn kéo dài, lệ thuộc chất và tổn thương thần kinh thường đáp ứng kém với những phác đồ điều trị đơn lẻ. Vì vậy, cách tiếp cận đa mô thức – kết hợp đồng bộ can thiệp y học, tâm lý, xã hội, phục hồi chức năng và điều dưỡng chuyên sâu – được xem là hướng điều trị hiệu quả. Tại Việt Nam, mô hình này đang được ứng dụng tại Bệnh viện Tâm thần Hà Nội, đặc biệt ở Khoa Điều trị Người bệnh Cấp và Bán cấp Nữ, nơi tiếp nhận nhiều ca bệnh có mức độ phức tạp cao.
Ca bệnh điển hình tại Khoa điều trị người bệnh Cấp – Bán cấp nữ
Trường hợp dưới đây của một người bệnh nữ, 45 tuổi, quốc tịch nước ngoài đang du lịch tại Việt Nam. Người bệnh có tiền sử trẻ mồ côi, từng chịu bạo lực gia đình và sang chấn hiếp dâm thời niên thiếu. Khi còn ở Hoa Kỳ, bệnh nhân được chẩn đoán rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) và rối loạn trầm cảm, điều trị không đều đặn. Người bệnh có tiền sử sử dụng rượu, heroin, cocain và các chất gây nghiện khác từ thời trẻ, đồng thời lệ thuộc benzodiazepine/Z-drug kéo dài.
Trong một năm trước nhập viện, người bệnh uống trung bình khoảng 1 lít rượu và sử dụng 1 vỉ Zopistad (thuốc ngủ Z-drug) mỗi ngày. Cùng giai đoạn này, người bệnh thường xuyên xuất hiện các triệu chứng hưng cảm: nói nhanh – nói nhiều, tăng nhu cầu tình dục, mua sắm và chi tiêu bốc đồng, giảm nhu cầu ngủ, và dễ kích thích.
Khoảng hai tuần trước khi nhập viện, người bệnh bị ngã cầu thang gây chấn thương sọ não và được điều trị tại một Bệnh viện quốc tế tại Hà Nội. Mặc dù hình ảnh CT-Scanner sau chấn thương không phát hiện tổn thương mới, người bệnh vẫn kích động la hét, có hành vi xung động, mất ngủ nặng, không đáp ứng với các thuốc đã sử dụng nhóm thuốc chống loạn thần, chỉnh khí sắc, mà không áp dụng một biện pháp can thiệp khác ngoài thuốc. Trước diễn biến bệnh ngày càng nguy hiểm, người bệnh được chuyển đến Bệnh viện Tâm thần Hà Nội để tiếp tục điều trị chuyên sâu.
Chiến lược điều trị đa mô thức (Multidisciplinary Multimodal Treatment Strategy): đánh giá toàn diện và phục hồi chuyên sâu
Ngay khi tiếp nhận, người bệnh được đánh giá đa chiều, bao gồm khí sắc – căng thẳng sau sang chấn (PTSD) – rối loạn hành vi; sàng lọc lệ thuộc rượu và Z-drug; đánh giá nguy cơ cai rượu theo CIWA-Ar và theo dõi liên tục tình trạng giấc ngủ, hành vi, mức độ kích động.
Tiếp cận điều trị nội khoa
- Tối ưu hóa thuốc hướng thần theo các hướng dẫn cập nhật
- Cai rượu có kiểm soát (CIWA-Ar)
- Giảm dần Z-drug tránh hội chứng dội ngược (Rebound)
- Kiểm soát kích động theo phác đồ của bệnh viện, đánh giá người bệnh theo giờ
- Điều trị triệu chứng liên quan sau chấn thương sọ não
Trị liệu tâm lý
- Trị liệu sang chấn định hướng
- Rèn luyện điều hòa cảm xúc
- Liệu pháp vệ sinh giấc ngủ
- Giáo dục và hỗ trợ gia đình
Điều dưỡng chuyên sâu
- Theo dõi 24/7 tình trạng cảm xúc- hành vi – các dấu hiệu sinh tồn
- Dự phòng biến chứng cai rượu, mê sảng
- Hỗ trợ hoạt động sinh hoạt hàng ngày, đảm bảo an toàn tối đa
Kết quả sau điều trị: cải thiện nhanh – ổn định vững
Chỉ sau 10–14 ngày điều trị, người bệnh đạt được những tiến triển rõ rệt:
- NB ngủ 6–7 giờ/đêm (trước đó <2 giờ)
- Hết kích động, hành vi ổn định
- Cân bằng cảm xúc, tư duy rõ ràng hơn
- Cai rượu và Z-drug không biến chứng
- Khôi phục chức năng xã hội cơ bản và tự chăm sóc
Gia đình đánh giá người bệnh đã có cải thiện vượt trội so với thời điểm điều trị trước đó tại bệnh viện quốc tế.
Ý nghĩa ca bệnh: khẳng định hiệu quả của mô hình đa mô thức
Ca bệnh này cho thấy tầm quan trọng của điều trị phối hợp y học – tâm lý – phục hồi chức năng – điều dưỡng, đặc biệt trong các rối loạn phức tạp trên nền sang chấn và lệ thuộc chất. Việc áp dụng các kỹ thuật hiện đại như cai rượu chuẩn CIWA-Ar, tối ưu hóa thuốc thế hệ mới và trị liệu sang chấn chuyên sâu đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong thời gian ngắn.
Đồng thời, kết quả của người bệnh cũng thể hiện năng lực chuyên môn và khả năng xử trí ca khó của Khoa Điều trị người bệnh Cấp – Bán cấp Nữ, Bệnh viện Tâm thần Hà Nội – một trong những đơn vị tiên phong triển khai điều trị đa mô thức theo hướng tiếp cận quốc tế./.
