TRIỆU CHỨNG ÂM TÍNH TRONG BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT

Trần Văn Tiến

Tâm thần phân liệt là một rối loạn tâm thần nặng, mạn tính, tương đối phổ biến ở các nước trên thế giới với tỷ lệ khoảng 0,3-0,5% dân số. Triệu chứng của tâm thần phân liệt có thể chia thành ba nhóm chính: triệu chứng dương tính, triệu chứng âm tính, và triệu chứng nhận thức. Trong đó, triệu chứng âm tính đặc trưng bởi sự tiêu hao mất mát các hoạt động tâm thần sẵn có, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng sinh hoạt, nghề nghiệp và xã hội của người bệnh.

Các nghiên cứu cho thấy: 50–60% người bệnh mắc tâm thần phân liệt có ít nhất một triệu chứng âm tính ở mức độ vừa phải và khoảng 10–30% trong số đó có hai hoặc nhiều triệu chứng hơn. Triệu chứng âm tính cũng có thể là một phần “tiền triệu” của Tâm thần phân liệt, xuất hiện từ trước khi có các đợt loạn thần. Đây là điều rất quan trọng để phát hiện và theo dõi ở những người có nguy cơ cao để có thể bắt đầu điều trị ngay khi có những dấu hiệu đầu tiên.

Các biểu hiện chính của triệu chứng âm tính

Giảm động lực: Giảm hoặc mất khả năng bắt đầu và duy trì các hoạt động có mục tiêu, kể cả hoạt động cá nhân như vệ sinh thân thể.
Giảm hứng thú: giảm niềm vui trong các hoạt động và đối với các hoạt động được mong đợi trong tương lai.
Cách ly xã hội: giảm tương tác xã hội do giảm động lực hình thành và duy trì các mối quan hệ với người khác.
Cảm xúc cùn mòn: giảm khả năng thể hiện cảm xúc dưới dạng biểu cảm trên khuôn mặt và giọng nói, cũng như cử chỉ cơ thể.
Tư duy nghèo nàn: giảm số lượng từ và chất lượng lời nói.

Phân loại triệu chứng âm tính

Các triệu chứng âm tính nguyên phát được cho do tiến triển của bệnh tâm thần phân liệt.

Các triệu chứng âm tính thứ phát có thể được gây ra bởi các triệu chứng dương tính từ trước, tình trạng trầm cảm đi kèm, tác dụng không mong muốn của thuốc điều trị, lạm dụng chất, hoặc cách ly xã hội do nhập viện kéo dài.

Công cụ đánh giá

Hiện nay có nhiều công cụ khác nhau được sử dụng tại các bệnh viện chuyên khoa tâm thần để đánh giá mức độ biểu hiện của các triệu chứng âm tính. Một số các công cụ phổ biến như: thang đánh giá hội chứng dương tính và âm tính (PANSS), thang đánh giá các triệu chứng âm tính (SANS), bảng đánh giá triệu chứng âm tính 16 mục (NSA-16), thang đo triệu chứng âm tính ngắn (BNSS).

Mặc dù hầu hết các thang đo này đều đánh giá được mức độ nặng của triệu chứng âm tính, không có thang đo nào giúp xác định các biểu hiện của triệu chứng âm tính là nguyên phát hay thứ phát.

Điều trị

Thuốc:

Các thuốc chống loạn thần thế hệ thứ 2 như Amisulpirid, Clozapine, Olanzapine, Risperidone… đã được chứng minh có hiệu qủa điều trị các triệu chứng âm tính hơn so với các thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất.

Clozapine có hiệu quả điều trị các triệu chứng âm tính trên người bệnh tâm thần phân liệt kháng trị.

Liệu pháp tâm lý xã hội:
Các can thiệp hành vi tập trung vào lối sống lành mạnh: tập thể dục, ngủ đúng giờ, chế độ ăn uống hợp lý, hạn chế thuốc lá và rượu bia, và hoạt động xã hội tích cực giúp cải thiện các triệu chứng âm tính.
Liệu pháp Đào tạo kỹ năng xã hội (SST) nhằm vào chức năng xã hội của người bệnh, hướng đến đào tạo giao tiếp bằng lời và không lời, nhận thức và phản ứng với các tín hiệu xã hội giúp người bệnh duy trì và cải thiện tương tác xã hội. Đến nay, có nhiều nghiên cứu cho thấy SST có tác dụng tích cực lên triệu chứng âm tính ở người bệnh tâm thần phân liệt.
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) hỗ trợ nhận thức về mối liên hệ giữa suy nghĩ, hành vi và cảm xúc của người bệnh, từ đó giúp người bệnh thay đổi các triệu chứng và chức năng, cải thiện động lực và khả năng tham gia hoạt động xã hội. CBT được chứng minh có tác dụng tích cực nhưng vừa phải đối với các triệu chứng âm tính trong việc giảm vô cảm và cải thiện động lực.
Liệu pháp sinh học: mặc dù chưa có đủ bằng chứng về tính hiệu quả, các liệu pháp sinh học như kích thích não sâu được coi là một điều trị hứa hẹn trong tương lai giúp cải thiện các triệu chứng âm tính của tâm thần phân liệt.

Tài liệu tham khảo:

Galderisi S và cộng sự (2021). EPA guidance on treatment of negative symptoms in schizophrenia. European Psychiatry. doi: 10.1192/j.eurpsy.2021.13.
Christoph U Correll và cộng sự (2020). Negative Symptoms in Schizophrenia: A Review and Clinical Guide for Recognition, Assessment, and Treatment. Neuropsychiatr Dis Treat. doi: 10.2147/NDT.S225643.

Bài viết liên quan